Mickiewicz w erze promptów

Dziś edukacja może łączyć to, co minione i często mało atrakcyjne dla młodych ludzi, z przyszłością, oferując nauczycielom narzędzia, które ułatwiają dotarcie do uczniów i angażowanie ich w treści literackie. Coraz więcej nauczycieli, również przedmiotów humanistycznych, postrzega systemy sztucznej inteligencji nie jako zagrożenie, lecz jako wsparcie w procesie nauczania. Cyfrowe narzędzia niewątpliwie mogą pełnić funkcję pomocy dydaktycznych. Można wręcz odnieść wrażenie, że mogą pomóc wykorzystać nam klasyczną literaturę do zdobywania kompetencji przyszłości. Humanistyka cyfrowa w praktyce szkolnej zapewnia nie tylko nowe formy pracy z tekstem, ale też rozwój kluczowych kompetencji uczniów: krytycznego myślenia, argumentacji, interpretacji i współpracy.

Czym jest humanistyka cyfrowa – i dlaczego warto ją zaprosić do szkoły?

Możemy ją rozumieć jako połączenie tradycyjnych nauk humanistycznych z nowoczesnymi technologiami. Obejmuje m.in. wykorzystanie sztucznej inteligencji do badań nad językiem, literaturą czy relacjami intertekstualnymi. Może także pomóc w – jakże istotnym w praktyce szkolnej – kontekstowym czytaniu tekstów kultury.

Z III częścią Dziadów Adama Mickiewicza mierzą się uczniowie szkoły średniej. Dziś ten utwór może dawać wrażenie nieco anachronicznego zarówno w warstwie tekstowej, jak i językowej. Jeżeli jednak wykorzystamy cyfrowy pomost zbudowany ze sztucznej inteligencji i nowych technologii, lekturę możemy zamienić w żywe doświadczenie edukacyjne. 

AI na lekcji polskiego

Poniżej przedstawiam propozycję sposobu wykorzystania narzędzi sztucznej inteligencji na lekcji języka polskiego w szkole średniej. 

Temat lekcji: „Ja, Mistrz!” Konrad – buntownik czy prorok? 

Cele lekcji:

• doskonalenie umiejętności interpretacji działań postaci literackiej na podstawie tekstu kultury,
• kształcenie kompetencji cyfrowych (AI jako narzędzie analizy tekstu),
• rozwijanie umiejętności argumentacji i prowadzenia dyskusji oraz pracy w zespole.

Czas trwania: 90 minut (2 jednostki lekcyjne)

Wnioski i zalecenia – kilka słów wsparcia dla nauczyciela

1. Zrób tyle, ile możesz – technologia też czasem zawodzi

Wiemy, że szkolna rzeczywistość rządzi się swoimi prawami – czasem internet zawodzi, a uczniowie nie mają dostępu do ChatGPT. Ale to nic. Przecież możesz wcześniej przygotować  zapisane odpowiedzi AI lub stworzyć „symulację AI offline” – wydrukowane dialogi też doskonale działają. Liczy się pomysł, nie sprzęt.

2. Bądźmy z uczniami w dialogu – także o AI

Warto od początku otwarcie mówić, czym jest sztuczna inteligencja, jak działa i gdzie są jej granice. Nie jest elementem magicznym, nie jest też magią ani wyrocznią, lecz narzędziem. Podkreślajmy, że AI udziela jedynie symulowanych odpowiedzi. Rozmowy o AI uczą krytycznego myślenia – a to bezcenna umiejętność.

3. Nie musisz być ekspertem od AI – wystarczy ciekawość i odwaga

Nie każdy z nas kończył informatykę. I w sumie dobrze. A przecież we wszystkim tym, o czym tu piszę, chodzi właśnie o humanistyczne spojrzenie. Jeśli czujesz niepewność, zacznij od prostych kroków. Poszukaj krótkich webinarów, minikursów, warsztatów – najlepiej razem z zespołem. Wspólne uczenie się jest mniej stresujące i o wiele bardziej inspirujące.

4. Tak, to nadal zgodne z podstawą programową – i z misją szkoły

Możemy sobie zadawać pytanie: „Czy taka lekcja się liczy?”. Jeszcze jak! Każdy z opisanych elementów wpisuje się w wymagania podstawy programowej. A co więcej – rozwija kompetencje przyszłości. Możemy mówić o Mickiewiczu językiem, który młodzież rozumie i docenia.

Kompetencje przyszłości w nauczaniu przeszłości

Humanistyka cyfrowa nie musi być rewolucją, która niszczy tradycję. Jest raczej ewolucją, która czyni tradycję bardziej dostępną, angażującą i aktualną. Dzięki odpowiedniemu wykorzystaniu narzędzi AI polonista może poprowadzić uczniów przez klasykę w sposób nowoczesny, refleksyjny i bliski ich codziennemu światu. Nowoczesne technologie mogą sprawić, by młodzi widzieli literaturę jako narzędzie rozumienia świata i siebie. 

Być może właśnie teraz – w XXI wieku – Konrad wreszcie zostanie usłyszany. A my – nauczyciele i nauczycielki – mamy szansę być tymi, którzy oddadzą mu ten głos. Tylko czy się na to odważymy?

Objaśnienie dla nauczycieli:

• Formularz Google (narzędzie do tworzenia ankiet i ewaluacji) – pozwala uczniom ocenić przebieg lekcji i swoje zaangażowanie.
• ChatGPT (darmowy wariant, bez logowania z OpenAI) – model językowy, który umożliwia generowanie odpowiedzi na pytania w formie dialogu; może symulować wypowiedzi postaci literackich,
• Llama 3 (model językowy Meta, dostępny przez różne platformy online) – alternatywa dla ChatGPT, używana do analiz tekstowych i generowania wypowiedzi,
• Claude (model językowy Anthropic, dostępny np. przez Poe.com) – narzędzie do przetwarzania języka naturalnego, umożliwiające prowadzenie zaawansowanych symulacji konwersacyjnych,
• Google Docs (internetowy edytor tekstu, pozwalający na wspólną pracę online) – narzędzie do pracy zespołowej w czasie rzeczywistym,
• Google Slides (prezentacje online, podobne do PowerPointa, z możliwością współdzielenia i edycji) – używane do tworzenia argumentów do debaty,
• Mentimeter (interaktywne narzędzie do tworzenia ankiet, quizów, chmur słów i głosowań) – umożliwia szybkie zaangażowanie uczniów i zbieranie informacji zwrotnych,
• Padlet (wirtualna tablica do publikowania treści i refleksji uczniowskich) – wspiera kreatywność i wymianę myśli w zespole klasowym,
• Canva (narzędzie do tworzenia grafiki online – intuicyjne, także w wersji bezpłatnej) – wykorzystywane do tworzenia osi czasu, infografik i ilustracji,
• TimelineJS (bezpłatne narzędzie do tworzenia interaktywnych osi czasu) – używane do prezentacji kontekstu historyczno-literackiego,
• Genially (platforma do tworzenia interaktywnych prezentacji, quizów i escape roomów edukacyjnych) – atrakcyjna forma przekazu treści edukacyjnych,
• Miro (wirtualna tablica do współpracy – mapy myśli, burze mózgów, planowanie) – służy do tworzenia intertekstualnych połączeń,
• Coggle (proste narzędzie online do tworzenia map myśli) – intuicyjne i przyjazne uczniom,
• MindMeister (platforma do tworzenia i udostępniania map myśli online) – wspomaga analizę tekstu i strukturyzowanie informacji.